Diagnostyka niepłodności męskiej
Niepłodność jest definiowana jako niemożność uzyskania przez parę ciąży pomimo co najmniej 12 miesięcy regularnego współżycia bez stosowania środków antykoncepcyjnych. Problem dotyczy około 15% par w wieku rozrodczym, a udział czynnika męskiego ocenia się na około 50%. Z tego względu diagnostykę niepłodności należy zawsze prowadzić równolegle u obojga partnerów.
W przypadku mężczyzn proces diagnostyczny obejmuje dokładny wywiad lekarski, badanie fizykalne oraz zestaw badań laboratoryjnych i obrazowych, pozwalających ocenić stan funkcjonalny układu rozrodczego.
Różnica między niepłodnością a bezpłodnością
Niepłodność męska to stan potencjalnie odwracalny i możliwy do leczenia. Natomiast bezpłodność oznacza trwałą, nieodwracalną niezdolność do spłodzenia potomstwa. Przykładami są wrodzony brak jąder lub całkowity brak komórek plemnikotwórczych. W praktyce klinicznej większość przypadków niepłodności męskiej kwalifikuje się jednak do leczenia lub zastosowania metod wspomaganego rozrodu.
Przyczyny niepłodności męskiej
Problemy z płodnością u mężczyzn mogą wynikać z wielu różnych czynników. W uproszczeniu – wszystko, co wpływa negatywnie na produkcję plemników, ich jakość lub drogę, jaką muszą pokonać, by dotrzeć do komórki jajowej, może powodować niepłodność.
Specjaliści dzielą te przyczyny na trzy główne grupy:
1. Zaburzenia hormonalne
Aby jądra mogły wytwarzać plemniki, organizm musi produkować odpowiednie hormony – przede wszystkim FSH, LH i testosteron. Jeżeli poziomy tych hormonów są nieprawidłowe, może dojść do problemów z jakością lub ilością nasienia. Takie zaburzenia mogą być wrodzone, ale też wynikać np. ze stresu, chorób tarczycy czy guzów przysadki. W efekcie może dojść do ograniczenia lub całkowitego zahamowania produkcji plemników, co bezpośrednio przyczynia się do rozwoju niepłodności męskiej.
2. Problemy z jądrami
Jądra to miejsce, gdzie produkowane są plemniki. Jeżeli doszło w ich obrębie do wady wrodzonej (np. niezstąpione jądra) lub zmiany chorobowej (np. żylaki, uraz, nowotwór), może to zaburzyć proces powstawania plemników. Często spotykanym problemem są żylaki powrózka nasiennego – czyli poszerzone żyły w mosznie, które pogarszają jakość nasienia. W konsekwencji zaburzenia te mogą prowadzić do istotnego obniżenia liczby i ruchliwości plemników, co zwiększa ryzyko wystąpienia niepłodności męskiej.
3. Problemy z drogami nasienia
Nawet jeśli plemniki powstają prawidłowo, muszą mieć możliwość wydostania się na zewnątrz podczas wytrysku. W niektórych przypadkach dochodzi do niedrożności nasieniowodów lub ich całkowitego braku (np. w wyniku choroby genetycznej). Czasami przyczyną jest całkowity brak plemników w nasieniu – stan nazywany azoospermią. Tego typu zaburzenia uniemożliwiają zapłodnienie, co jest jedną z częstych przyczyn niepłodności męskiej.
Na jakość nasienia oraz ogólną płodność mężczyzny mogą negatywnie oddziaływać różne czynniki zewnętrzne oraz elementy stylu życia. Do najczęściej wymienianych należą:
- przegrzewanie jąder, np. poprzez długotrwałe trzymanie laptopa na kolanach lub częste korzystanie z sauny,
- przebyte infekcje układu moczowo-płciowego, takie jak zapalenie jąder, najądrzy czy choroby przenoszone drogą płciową,
- długotrwały stres i przemęczenie, które mogą wpływać na gospodarkę hormonalną,
- otyłość i zaburzenia metaboliczne, mające wpływ m.in. na poziom testosteronu,
- stosowanie używek, takich jak tytoń, alkohol, narkotyki, a także częste lub długotrwałe przyjmowanie antybiotyków,
- ekspozycja na substancje toksyczne, w tym metale ciężkie, pestycydy i inne związki chemiczne,
- noszenie ciasnej, nieprzewiewnej bielizny, ograniczającej właściwą termoregulację jąder,
- przebyte choroby wieku dziecięcego, które mogły wpłynąć na rozwój układu rozrodczego (np. świnka przebiegająca z powikłaniem w postaci zapalenia jąder).
Warto pamiętać, że niepłodność męska rzadko wynika z jednej przyczyny – zazwyczaj jest efektem nakładających się czynników. Dlatego tak istotne jest przeprowadzenie odpowiednich badań diagnostycznych, które zaleci specjalista androlog.
Diagnostyka niepłodności męskiej
Zidentyfikowanie niepłodności męskiej to pierwszy krok do znalezienia skutecznego rozwiązania problemu z poczęciem dziecka. Choć temat może budzić niepokój, diagnostyka niepłodności męskiej zazwyczaj nie jest skomplikowana ani inwazyjna. Im szybciej zostanie wykryta przyczyna, tym większe szanse na skuteczne leczenie.
Proces diagnostyczny zazwyczaj obejmuje kilka etapów i może być przeprowadzony w ciągu kilku tygodni.
1. Wywiad lekarski i badanie ogólne
Pierwszym etapem diagnostyki jest szczegółowy wywiad medyczny. Podczas pierwszej wizyty lekarz przeprowadza szczegółowy wywiad, który obejmuje m.in.:
- czas trwania starań o ciążę,
- przebyte choroby, operacje oraz ewentualne infekcje,
- styl życia, charakter pracy, poziom stresu i obecność nałogów,
- przyjmowane leki i suplementy,
- ewentualne trudności związane z funkcjonowaniem seksualnym.
Następnie przeprowadzane jest badanie fizykalne, obejmujące ocenę ogólnego stanu zdrowia pacjenta, wyglądu moszny i jąder oraz – w razie potrzeby – prostaty.
2. Badanie nasienia (spermiogram)
To podstawowe, nieinwazyjne i najczęściej wykonywane badanie w diagnostyce męskiej niepłodności. Polega na analizie próbki nasienia oddanej po 3–5 dniach wstrzemięźliwości seksualnej.
W laboratorium oceniane są zarówno parametry makroskopowe, jak i parametry mikroskopowe, zgodnie z aktualnymi wytycznymi WHO z 2021 roku. Zakres badania obejmuje m.in.:
- objętość ejakulatu i pH nasienia,
- czas upłynnienia i lepkość,
- liczbę plemników w ejakulacie oraz ich koncentrację na 1 ml,
- ruchliwość plemników (postępową, niepostępową i całkowitą),
- żywotność i morfologię plemników,
- aglutynację (zlepianie się plemników),
- obecność komórek okrągłych i leukocytów peroksydazo-dodatnich.
W przypadku nieprawidłowości w wynikach lekarz może zalecić powtórzenie badania po kilku tygodniach, a także jego rozszerzenie o dodatkowe parametry – w zależności od obrazu klinicznego i indywidualnej sytuacji pacjenta.
3. Badania hormonalne
Gdy wyniki badania nasienia odbiegają od normy, lekarz może zlecić badania hormonalne z krwi, obejmujące oznaczenie poziomu FSH, LH, testosteronu, prolaktyny, a także – w zależności od obrazu klinicznego – innych hormonów mogących mieć wpływ na płodność, takich jak estradiol, SHBG czy TSH.
4. USG jąder i moszny
Badanie ultrasonograficzne jąder i moszny jest procedurą nieinwazyjną i całkowicie bezbolesną, umożliwiającą ocenę budowy narządów oraz wykrycie nieprawidłowości, takich jak żylaki powrózka nasiennego, wodniaki, torbiele czy inne zmiany strukturalne.
W klinice Epimedium USG może być wykonane bezpośrednio podczas konsultacji andrologicznej. Badanie to nie wymaga żadnego specjalnego przygotowania ze strony pacjenta.
5. Dodatkowe testy
niektórych przypadkach lekarz może zlecić wykonanie badań uzupełniających, które pozwalają dokładniej ocenić przyczynę problemów z płodnością. W klinice Epimedium dostępne są:
- testy genetyczne,
- badanie fragmentacji DNA plemników,
- inne specjalistyczne analizy nasienia, dobierane indywidualnie na podstawie obrazu klinicznego i wcześniejszych wyników.
Nie wykonujemy biopsji jądra ani testów zaawansowanej oceny plemników pod dużym powiększeniem, jednak w przypadku potrzeby ich przeprowadzenia lekarz wskaże odpowiednie dalsze kroki i możliwości diagnostyczne poza kliniką.
Diagnostyka niepłodności męskiej w Epimedium
Diagnostyką i leczeniem niepłodności męskiej w Epimedium zajmuje się dr. Wojciech Pabian, który jako jeden z nielicznych lekarzy w Polsce posiada trzy komplementarne specjalizacje: andrologię, endokrynologię rozrodu oraz ginekologię i położnictwo.
Dzięki temu możliwe jest kompleksowe prowadzenie pary w jednym miejscu, przez jednego specjalistę – co przekłada się na spójność diagnostyki, logiczną chronologię zaleceń i większy komfort pacjentów. W czasie jednej wizyty możliwa jest konsultacja zarówno mężczyzny, jak i kobiety, co pozwala szybko przejść od diagnozy do planu działania.
Jeśli konsultacja dotyczy wyłącznie mężczyzny (np. wizyta andrologiczna), partnerka może uczestniczyć w spotkaniu jako osoba towarzysząca. W przypadku potrzeby rozszerzenia diagnostyki oferujemy również wizyty indywidualne dla kobiet lub wspólne wizyty par, co pozwala dobrać najwłaściwszą formę wsparcia w drodze do rodzicielstwa.